تقریبا در تمام مواردی که مراجعین به متخصص ارتودنسی کودکان در اصفهان از کجی فک پایین خود شکایت دارند به عبارت دیگر صورتی نامتقارن و متمایل به سمت راست یا چپ دارند یک عامل محیطی موجب ایجاد این ناهنجاری شده است. متخصص برای درمان در ابتدا ارتودنسی برای کجی فک را پیشنهاد میکند.
صحت محتوا مورد تایید است
با توجه به اهمیت محتوای حوزه سلامت، شایان ذکر است که این محتوا توسط دکتر کامران دوامی نوشته شده است و هیچ گونه دخل و تصرفی در آن نشده است.
با یک تشخیص زود هنگام در سنین پایین از رشد کج فک میتوان جلوگیری کرد و همچنین میتوان از هرگونه عارضه‌ای در دراز مدت جلوگیری کنید لذا کلید اصلی درمان کجی فک پیشگیری است و این لزوم بررسی کودکان را در حدود سن ۸ سالگی نشان میدهد. در این مقاله در زمینه ارتودنسی و نقش آن در درمان کجی فک و پیشگیری از ایجاد آن صحبت میشود.
تأثیر عوامل محیطی بر رشد فک کودکان
از بدو تولد و وقتی که کودک زاده میشود رشد استخوان‌های فک و صورت نیز آغاز می‌گردد. عوامل متعددی بر متقارن بودن رشد صورت خصوصاً فک پایین تاثیر می‌گذارند به عبارت دیگر فک پایین همچون خمیری است که توسط نیروهای مختلف محیطی شکل داده میشود و در کنار عوامل ژنتیکی فرم نهایی صورت را تشکیل میدهد از این رو چنانچه یک عامل محیطی در کودکی و در سنین پایین باعث رشد کج فک شود این مشکل ادامه پیدا میکند و در نهایت در سنین بزرگسالی و حدود ۱۳-۱۴ سالگی یا بیشتر میتواند به شدت نمود پیدا کند و ظاهر ناخوشایندی را برای بیمار ایجاد کند.
لذا بهتر از کودکان حتماً در حدود سن ۷ یا ۸ سالگی حتی اگر مشکل چندانی ندارند توسط یک متخصص ارتودنسی بررسی شوند چرا که کجی فک به آرامی رخ میدهد و ممکن است در مراحل اولیه توسط والدین قابل تشخیص نباشد.
بیشتر بخوانید: سن مناسب ارتودنسی
نکته بسیار پر اهمیت این است که تنها فقط یک بیماری بسیار نادر ژنتیکی است که میتواند باعث کجی مادرزادی فک‌ها شود به عبارت دیگر تقریباً در تمامی موارد وقتی که یک کجی فک رخ میدهد یک عامل محیطی به عنوان اخلالگر در رشد باعث رشد نامتقارن صورت است و از بین بردن آن هرچه زودتر میتواند از چنین عارضه ای جلوگیری کند.
مهمترین عامل در ایجاد کجی فک
دندان‌ها به عنوان عامل رشد استخوان‌های فک وقتی که در حین غذا خوردن مورد استفاده قرار می‌گیرند اصلی‌ترین عامل برای ایجاد یک رشد متقارن و یا کجی فک ها می‌باشد به عبارت دیگر چنانچه دندان‌ها به صورت هماهنگ و ایده‌آل بر روی یکدیگر قرار نگیرد در حین غذا خوردن فک پایین را به سمت چپ یا راست کج کنند که می‌توانند باعث یک رشد نامتقارن گشته و در نهایت کجی فک را ایجاد کند.
در بیشتر موارد، کجی فک به خاطر دندان‌های شیری شماره ۳ نزدیک به خط وسط دهان ایجاد میشود. تماس پیشرس دندان‌های شیری میتواند باعث شود کودک برای راحت‌تر بودن فک پایین را به سمت چپ یا راست متمایل کند و از آنجا که در حال رشد است فک به سمت چپ یا راست کج میشود.
جلوگیری از کجی فک با بررسی تماس نادرست دندان‌های شیری
از این رو بررسی تماس پیشرس دندان‌های شیری گام اول در جلوگیری از ایجاد کجی فک است که حتماً مورد توجه متخصص ارتودنسی قرار می‌گیرد این کجی معمولا حین باز و بسته کردن دهان نمودار میشود به گونه‌ای که وقتی دهان باز است هیچگونه کجی یا انحرافی وجود ندارد ولی در حین بستن به سمت چپ یا راست منحرف میشود در این موارد لازم است با تراش های بسیار جزئی بر روی دندان‌های شیری از تماس پیشرس آنها جلوگیری کرده به این ترتیب کودک راحت‌تر دهان خود را می‌بندد و هیچگونه انحرافی در رشد فک پایین رخ نمیدهد.
اهمیت تشخیص زودهنگام و اصلاح انحراف فک پایین
نکته بسیار مهمی که در این زمینه وجود دارد این است که هرچند تماس پیشرس دندان‌های شیری میتواند باعث انحراف در رشد فک شود ولی اگر تشخیص داد و برطرف گردد تمامی انحرافات ایجاد شده خود به خود اصلاح می‌گردد به عبارت دیگر هیچگونه نیازی به یک درمان پیچیده وجود ندارد لزوم تشخیص زود هنگام قبل از ۱۲ تا ۱۴ سالگی در این زمینه بسیار اهمیت دارد لازم است دندان‌های شیری سریعاً تراش‌های کوچک خورده تا تماس پیشرس نداشته باشد و به عنوان مهمترین عامل برای انحراف فک پایین به سمت چپ یا راست برطرف شود.
ولی این تمام ماجرا نیست به عبارت دیگر تماس پیشرس دندان ها هر چند اصلی ترین عامل برای رشد کج فک پایین هستند اما گاهاً هیچگونه تماس پیشرسی وجود ندارد اما همچنان فک پایین به صورت نامتقارن رشد میکند و به سمت چپ یا راست متمایل میشود.
علائم تنگی فک بالا و اثر آن بر کجی فک
در این گونه موارد معمولا متخصص ارتودنسی در مورد تنگی فک بالا سوال می‌پرسد که نشانه اولیه ی آن خروپف شبانه و بدخوابی است. در این گونه موارد به علت آنکه فک بالا تنگ تر از فک پایین است و در حقیقت جمع شده است. کودک برای اینکه راحت‌تر غذا بجود فک خود را به سمت چپ یا راست متمایل میکند و از آنجا که در سن رشد است این کجی در رشد فک او رخ میدهد.
در این گونه موارد متخصص ارتودنسی از یک دستگاه ساده به نام گسترش دهنده کام استفاده میکند. درز میانی کام که هنوز در سنین پایین استخوانی نشده است به راحتی توسط دستگاه باز شده فک بالا بزرگ تر می‌گردد در این حالت کودک برای اینکه غذا بجود مجبور نیست که فک پایین را به سمت چپ یا راست منحرف کند و در نتیجه هیچ گونه کجی رخ نمیدهد و چنانچه قبلا این انحراف در رشد فک پایین ایجاد شده باشد به سرعت اصلاح میشود چرا که هنوز توانایی رشد در فک‌ها وجود دارد.
با این وجود میتوان گفت چنانچه کودک شما از حدود سن ۱۴ یا ۱۵ سالگی گذر کرده باشد و عوامل اخلالگر برای رشد کجی فک پایین برطرف نشده باشد راه‌های درمانی پیچیده تری توسط متخصص ارتودنسی پیشنهاد می‌گردد.
درمان کجی فک پس از ۱۴ سالگی؛ جراحی یا پذیرش ظاهر فعلی؟
نکته قابل توجه در این زمینه این است که درمان کجی فک پایین بعد از سن ۱۴ یا ۱۵ سالگی غیر از جراحی بسیار سخت است و نهایتاً برای رسیدن به یک فک ایده آل و متقارن نیازمند جراحی‌های فک می باشیم.
با این وجود این پایان ماجرا نیست در بسیاری از موارد مراجعین به مطب ارتودنسی از کجی فک خود چندان ناراضی نیستند و بسیاری از موارد حتی آگاهی نیز ندارند در این گونه موارد متخصص ارتودنسی تلاشی در جهت اصلاح کجی فک پایین نمی‌کند چرا که اصلی‌ترین هدف در درمان‌های ارتودنسی رضایت بیمار است.
در بسیاری از موارد متخصص ارتودنسی در مورد انحراف فک پایین توضیحی نمیدهد و تنها به صاف و مرتب کردن دندان‌ها می‌پردازد چرا که در بسیاری از موارد دندان‌های صاف و مرتب بر روی فک‌ها در حالی که هنوز تقارن مناسبی ندارند و به اصطلاح کج هستند نیز نمای زیبایی دارد و لزومی ندارد بیمار برای درمان های جراحی سخت و پیچیده معرفی شود.
ولی چنانچه مراجعین به مطب ارتودنسی از کجی فک خود شکایت داشته باشند و هدف اصلی درمان را برطرف کردن این انحراف بیان کند متخصص ارتودنسی مجبور است درمان‌های جراحی فک را برای اصلاح این عدم تقارن و کجی فک پیشنهاد بدهد. در این گونه موارد لازم است مراحل زیر طی شود:
- مدارک اولیه تهیه گردد
- مشاوره اولیه با متخصص ارتودنسی و جراح فک
- تشخیص و ارزیابی مشکل فک و صورت
- تصویر برداری و آزمایش‌های لازم (X-ray و CT scan)
- برنامه‌ریزی وانجام ارتودنسی درمان ارتودنسی پیش از جراحی
- تنظیم و صاف‌کردن دندان‌ها
- ملاقات با جراح فک برای توضیحات جراحی
- تعیین زمان و برنامه جراحی
درمان اینگونه کجی‌های فک در مواردی که بسیار شدید است و بیمار نیز مایل به رفع آن می‌باشد معمولا از طریق یک جراحی ساده قابل اجراست که در مقایسه با سایر جراحی‌های فک چندان سخت نیست و به راحتی قابل اجرا است بیمار بعد از چند هفته سلامتی خود را بازیافته و میتواند به محیط کار یا تحصیل خود بازگردد.
آیا اصلاح کجی فک بعد از سن رشد به وسیله ارتودنسی و بدون جراحی قابل اجراست؟
در پاسخ به این سوال باید گفت تقریباً در تمامی موارد اصلاح کجی فک جز به وسیله جراحی فک و صورت قابل اجرا نیست و حرکات دندانی نمی‌تواند کجی استخوان فک پایین را مخفی کرده به عبارت دیگر حتماً بایستی جراحی اصلاحی انجام شود.
کجی فک به عنوان یک درمان اصلاحی برای استخوان فک پایین چندان آسان نیست و گاهاً نیازمند همکاری یک متخصص ارتودنسی با جراح فک و صورت را دارد. از این رو از بیمار خواسته میشود در این درمان صبر داشته و نسبت به وظایف خود تعهدات لازم را رعایت کند. رعایت نکات بهداشتی و پرهیز از خوردن غذاهای سفت و سخت برای کنده نشدن براکت‌ها از وظایف اولیه بیمار است که همیشه در حین ارتودنسی و خصوصاً برای درمان‌های جراحی فک لازم الاجرا می‌باشد.
آیا هزینه درمان ارتودنسی برای کجی فک با سایر درمان‌های ارتودنسی متفاوت است؟
هدف از درمان ارتودنسی ایجاد لبخند زیبا بر روی استخوان های متناسب است این هدف معمولا در تمامی درمان‌های ارتودنسی دنبال میشود و در حد ممکن به نتیجه می‌رسد. از این روهزینه درمان‌های ارتودنسی با درمان کجی فک یا سایر درمان ها چندان تفاوتی ندارد چرا که در تمامی هدف ما رسیدن به یک لبخند زیباست و به همین علت تفاوت چندانی برای یک درمان ارتودنسی با جراحی برقرار نیست.
اهمیت استفاده از نگهدارنده‌های ارتودنسی پس از جراحی فک
چنانچه درمان ارتودنسی برای کجی فک به وسیله جراحی فک و صورت انجام شود چهار ماه بعد از پایان جراحی براکت‌ها از دندان ها جدا میشود و چند نگهدارنده به بیمار داده میشود که وظیفه دارد آنها را شبانه در دهان خود نگه دارد. استفاده از نگهدارنده‌های ارتودنسی برای حفظ نظم دندان‌ها در مورد کجی فک اصلاح شده اهمیتی چند برابر دارد.
چرا که چنانچه دندان‌ها دوباره به علت عدم رعایت نگهدارنده‌ها دچار بی نظمی شوند، تماس‌های پیشرس ایجاد شده و میتواند نتیجه زیبای جراحی را به هم ریخته و دوباره کجی فک را برقرار کند از این رو از بیمار خواسته میشود که در کنار رعایت بهداشت دهان و دندان در طول درمان ارتودنسی و بعد از آن حتما از نگهدارنده ها مطابق دستوری که به او داده شده است استفاده کند تا از بازگشتن بی‌نظمی دندان‌ها و به دنبال آن کجی فک جلوگیری گردد .
در نهایت میتوان گفت
ارتودنسی برای کجی فک به عنوان یکی از اهداف اولیه درمان ارتودنسی مراحل مختلفی دارد لزوم معاینه کودکان در حدود سن ۸ سالگی برای جلوگیری از رشد کج فک پایین بسیار ضروری است. چنانچه تماس‌های پیشرس در همین حدود سنی برطرف شوند و تنگی فک بالا اصلاح گردد و به عبارت دیگر تمامی عوامل اخلالگر محیطی برای رشد فک پایین برطرف شود کجی فک اصلاح می‌گردد و نیازمند جراحی نمی‌باشد؛ اما اگر رشد به صورت نامتقارن و به اصطلاح کج رخ داد و حدود سن ۱۴ یا ۱۵ سالگی گذر کرد معمولا جراحی فک نیاز است.
درمان جراحی فک به همکاری یک متخصص جراحی صورت به راحتی قابل اجراست و دوره ی چند هفته ای برای بهبود کامل بیمار مورد نیاز است بعد از آن نگهدارنده‌ها باید به طور مرتب استفاده شود تا از هرگونه به هم ریختگی دندانی وبه دنبال آن بازگشت کجی فک جلوگیری شود.
سوالات متداول
آیا ارتودنسی برای درمان کجی فک کافی است؟
بستگی به شدت کجی فک دارد. در برخی موارد، ارتودنسی میتواند به تنهایی کافی باشد، اما در موارد پیچیده‌تر نیاز به جراحی فک نیز ممکن است. تشخیص پزشک مهم است.
چه زمانی باید ارتودنسی برای کجی فک شروع شود؟
بهترین زمان برای شروع درمان ارتودنسی زمانی است که مشکلات فک و دندان‌ها در مراحل اولیه شناسایی شده و درمان میتواند به طور مؤثر انجام شود. معمولاً از ۷ یا ۸ سالگی میتوان ارزیابی کرد.
چقدر طول می‌کشد تا درمان ارتودنسی برای کجی فک کامل شود؟
مدت زمان درمان بستگی به شرایط بیمار و شدت کجی فک دارد. معمولاً درمان ارتودنسی برای کجی فک بین ۱۸ ماه تا ۳ سال طول می‌کشد.
آیا بعد از جراحی فک، کجی فک دوباره برمی‌گردد؟
اگر بعد از جراحی فک از نگهدارنده‌های ارتودنسی به درستی استفاده شود و مراقبت‌های لازم صورت گیرد، احتمال بازگشت کجی فک به شدت کاهش می‌یابد.