چرا ارتودنسی برمیگردد؟ راه‌های پیشگیری از آن چیست؟

از نگرانی‌های بسیار رایج در کلینیک ارتودنسی در اصفهان و بعد از پایان درمان و رسیدن به یک لبخند زیبا ثبات درمان است و از دغدغه های مراجعه کنندگان این است که چرا ارتودنسی برمیگردد؟ از آنجا که بسیاری از مواقع نتیجه درمان ارتودنسی دچار تغییراتی می‌شود همیشه این سوال توسط والدین بیمار و یا خود او پرسیده می‌شود که آیا امکان برگشت نتیجه درمان وجود دارد؟ آیا امکان دارد دوباره دندان‌هایم به هم بریزد؟ آیا این لبخند زیبا حفظ می‌شود؟

در پاسخ به این سوال باید گفت حفظ ثبات نتیجه درمان یا به عبارت دیگر حفظ آن لبخند زیبا بعد از پایان درمان ارتودنسی نه تنها از نگرانی‌های مراجع والدین او می‌باشد بلکه می‌تواند از عوامل دلهره آور برای متخصص ارتودنسی نیز باشد.

علت برگشت نتیجه درمان بعد از پایان ارتودنسی

اما واقعا چرا نتیجه درمان ارتودنسی ثابت نیست و در بسیاری از موارد با پایان درمان ارتودنسی امکان بازگشت نتیجه درمان وجود دارد. شکی نیست که دندان‌ها در استخوان فک همچون میخی محکم نشده‌اند بلکه به وسیله یک بافت لثه ‌ای نرم و پر از رشته‌های نازک به استخوان متصل می‌گردد در طول درمان ارتودنسی و جابجا شدن دندان‌ها در موقعیت جدید این الیاف‌های لثه ‌ای به اصطلاح کش می‌آیند و بسیار مایلند تا با پایان درمان ارتودنسی دندان ها به جایگاه اول خود برگرداند.

مسلم است که تمامی دندان‌ها بعد از پایان درمان ارتودنسی دوست دارند به محیطی برگردند که از کودکی در آنجا قرار داشتند به عبارت دیگر شرایطی که از کودکی در آن قرار داشته و هرچند که نامنظم بوده است اما از لحاظ محیط دهان و نیروهای آن راحت‌تر است و لذا بسیاری از درمان‌های ارتودنسی به علت تمایل دندان‌ها به برگشتن به شرایط اولیه ثابت نمی‌باشد.

از سوی دیگر محیط دهان انواعی از نیروها را در خود جای داده است نیروی تنفس، نیروی لب، زبان، گونه‌ها، نیروی جویدن و نیروی بلعیدن همه می‌تواند بر روی دندان‌ها تاثیر بگذارد این محیط پر از نیرو که اصطلاحا دهان نامیده می‌شود برای حفظ ثبات و نتیجه درمان ارتودنسی حتماً احتیاج به نگهدارنده‌هایی دارد.

بسیاری از متخصصین ارتودنسی و همچنین محققین در رشته‌های دندانپزشکی تلاش کرده‌اند تا روش‌های مختلفی را برای حفظ ثبات نتیجه درمان‌های ارتودنسی پیدا کنند.

چگونگی حفظ ثبات نتیجه درمان

1) درمان ایده آل

 در گام اول می‌ توان گفت مهمترین روش برای حفظ ثبات نتیجه درمان، درمان ارتودنسی ایده آل می‌باشد. به عبارت دیگر متخصص ارتودنسی تلاش می‌کند تا دندان ها را در وضعیتی قرار دهد که تمامی نیروها در تمامی جهت‌ها در پایان درمان ارتودنسی متعادل باشند و نیروی لب یا نیروی زبان نیروی گونه‌ها یا نیروی جویدن بر بقیه نیروها برتری نداشته باشد این به عنوان مهمترین عامل برای حفظ ثبات نتیجه درمان ارتودنسی مطرح است.

با این وجود می‌توان گفت حتی در صورتی که بهترین نتیجه درمان ارتودنسی و با حفظ تمامی شرایط ایده‌آل به دست بیاید نیز همچنان امکان تغییرات اندک در نتیجه درمان ارتودنسی وجود دارد چرا که دندان‌ها تمایل دارند به محیطی برگردند که از کودکی در آنجا قرار داشتند. به عبارت دیگر و به اصطلاح عامیانه دوست دارند به محیطی برگردند که به آنجا عادت داشتند.

2) استفاده از نگهدارنده ها

از این رو بعد از پایان درمان، انواعی از روش‌های درمانی برای جلوگیری از تغییرات ایجاد شده در نتیجه درمان ارتودنسی وجود دارد. نگهدارنده‌های ثابت یا متحرک با طرح‌ها و جنس‌های مختلفی توسط انواع متخصص‌های ارتودنسی استفاده می‌شود هر کدام از آنها مزایا یا معایبی دارد که می‌تواند به انتخاب متخصص و بسته به تجربه او و همچنین شرایط بیمار مورد انتخاب قرار گیرد.

بهترین روش برای حفظ ثبات نتیجه درمان در فک بالا استفاده از پلاک‌های متحرکی است که اصطلاحا “اس ایکس” نامیده می‌شود و به صورت شبانه توسط بیمار استفاده می‌شود. این پلاک ها در واقع یک لایه شفاف پلاستیکی هستند که بر روی دندان‌ها قرار می‌گیرند تا به آنها یاد بدهد که در محیط جدید قرار داشته و به سمت شرایط اولیه برنگردند. پلاک‌های شفاف شیشه‌ای اس ایکس حدودا دو سال باید توسط بیماربه صورت شبانه استفاده شود و تنها مشکلی که در طول دوره درمان ممکن است پیش بیاید عدم همکاری بیمار در استفاده از آنها می باشد.

گاهاً این پلاک‌ها در حین استفاده کردن بیمار و یا تمیز کردن توسط مسواک میشکنند که باید سریعاً تعویض شده و یک پلاک جدید به بیمار بعد از پایان درمان ارائه شود.

چالش حفظ ثبات درمان ارتودنسی در فک پایین و راهکارهای جدید

ولی حفظ ثبات نتیجه درمان در فک پایین یکی از بزرگترین معضلات متخصصین ارتودنسی می‌باشد چرا که ناحیه قدامی فک پایین تحت تاثیر انواعی از نیروها به خصوص زبان و لب می‌باشد دائماً دندان‌ها را حرکت می‌دهد امروزه انواعی از روش ها برای حفظ ثبات نتیجه درمان وجود دارد که هر کدام مزایا و معایبی دارد. همچون فک بالا امکان استفاده از پلاک متحرک فک پایین به عنوان پلاک اس ایکس وجود دارد که می‌تواند در روز فردای باز کردن پلاک‌های ارتودنسی به بیمار تحویل داده شده و از او خواسته شود به صورت شبانه استفاده گردد.

حفظ ثبات درمان ارتودنسی در فک پایین: پلاک‌های متحرک یا سیم‌های ثابت؟

این پلاک‌ها در صورتی که همکاری بیمار را به همراه داشته باشند معمولا نتیجه بسیار عالی داده و به ندرت دچار تغییرات دندانی میشود. اما چنانچه امکان عدم همکاری بیمار در حین استفاده از پلاک متحرک فک پایین وجود داشته باشد و گاها با سهل انگاری کردن نتیجه درمان را تغییر دهد بهتر است از سیم‌های پشت دندانی استفاده شود.

این سیم‌های پشت دندانی که اصطلاحا فیکس یا ثابت نامیده می‌شود به عنوان یک نگهدارنده ایده آل برای حفظ  ثبات نتیجه درمان ارتودنسی در فک پایین قابل بررسی هستند. البته استفاده کردن از نگهدارنده‌های ثابت و به صورت سیم‌های پشت دندانی نیز محدودیت‌هایی دارد بیمار همچنان باید هر روز آنها را به وسیله مسواک های مخصوص تمیز کند و همچنین در صورتی که هر یک از آن اتصالات آنها به دندان‌ها جدا شده باشد سریعاً با مطب ارتودنسی تماس گرفته تا اصلاح شود.

پایان درمان ارتودنسی، آغاز مراقبت‌های بلندمدت: اهمیت پیگیری و نگهدارنده‌ها

با این وجود لازم به توضیح است که پایان درمان ارتودنسی و بعد از باز کردن براکت‌ها از روی دندان‌ها به معنای پایان ارتباط متخصص ارتودنسی و بیمار نمیباشد. تحویل نگهدارنده‌ها که یکی دو روز بعد از پایان درمان انجام می‌شود بر اساس برنامه خاصی صورت گرفته و از بیمارخواهش می‌گردد که هر چند ماه یکبار بر اساس یک برنامه منظم برای بررسی وضعیت دندان‌ها و همچنین نگهدارنده‌ها مراجعه کند .

رشد تاخیری فک‌ها بعد از ارتودنسی

یکی از نگرانی‌هایی که بعد از پایان درمان ارتودنسی و خصوصاً در افراد زیر ۱۸ سال وجود دارد احتمال رشد تاخیری در فک‌ها می‌باشد چرا که بسیاری از موارد بعد از صاف مرتب شدن دندان‌ها از آنجا که گیر دندان‌ها در یکدیگر از بین رفته است ناگهان آنچه از رشد دو فک باقی مانده، انجام شده که به اصطلاح رشد تاخیری فک‌ها نامیده می‌شود و گاها میتواند بر ثبات نتیجه درمان تاثیر بگذارد.

این موضوع هنگامی اهمیت پیدا می‌کند که توجه داشته باشیم تمامی رشد‌های بدن انسان تا پیش از ۱۸ سالگی در دخترها یا پسرها هنوز امکان انجام دارد. به عبارت دیگر افراد ۱۷-۱۸ سال هنوز ممکن است در استخوان‌های دو فک دچار تغییرات رشدی شود که به خصوص با داشتن دندان‌هایی صاف و مرتب در کنار یکدیگر بسیار محتمل است. به همین علت لازم است بررسی‌های ماهیانه توسط متخصص ارتودنسی حتی بعد از پایان درمان انجام شده تا در صورتی که رشد تاخیری در فک ها وجود دارد سریعاً اصلاح گردد.

حفظ ثبات درمان ارتودنسی

در نهایت باید گفت بعد از پایان درمان ارتودنسی حفظ ثبات نتیجه درمان یکی از نگرانی‌های بسیار شایع نه تنها برای مراجعه و والدین او که همچنین برای خود متخصص ارتودنسی نیز هست چرا که محیط دهان با انواعی از نیروهای لب،زبان، گونه، جویدن و تنفس می‌تواند نتیجه درمان ارتودنسی را مورد تغییراتی قرار بدهد.

استفاده کردن از پلاک‌های متحرک به صورت منظم و بر اساس برنامه تعیین شده و همچنین توجه به سیم ثابت پشت دندانی و رعایت اصول بهداشتی می‌تواند از عوامل بسیار مهم در جلوگیری از بازگشت دندان‌ها به پیش از درمان می‌باشد. از سوی دیگرمراجعات متعدد و مناسب در جلسات درمانی برای چکاپ‌های ماهیانه بعد از پایان درمان ارتودنسی میتواند هرگونه تغییرات اولیه در نتیجه را بررسی کند.

به طور خلاصه

در پاسخ به این سوال که چرا ارتودنسی برمیگردد باید گفت که عوامل متعددی وجود دارد و دو سال اول بعد از پایان درمان ارتودنسی بسیار خطرناک است و لازم است هر چند ماه یکبار علی رغم استفاده از نگهدارنده‌ های ثابت یا متحرک بیمار متخصص مراجعه کرده تا شرایط کاملاً بررسی شود .